Энэхүү нийтлэлийг Шинэ эдийн засагт үүсч буй субъектүүд төслийн судлаач, МУИС-ийн антропологийн докторант Ичинхорлоогийн Бямбабаатар бичив.

Орчуулсан: Шагдарсүрэнгийн Номиндарь

Уул уурхайн салбар дахь хөрөнгө оруулагчдын “Дисковэр Монголиа-2015” олон улсын 13 дахь удаагийн чуулга уулзалт 9 сарын 3-4-нд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулагдаж өнгөрлөө. Энэ арга хэмжээ “Популизмгүй уул уурхайн төлөө” уриан дор явагдсан ба чуулга уулзалтын үндсэн илтгэгчид Монголын уул уурхайн хөгжилд чөдөр тушаа болж буй гол асуудлууд бол популизм, хөрөнгө оруулалтын бууралт болон бизнесийн эрх чөлөөнд халдаж буй төрийн оролцоо гэдгийг тэмдэглэж байв. Тус чуулга уулзалтыг Mongolian Investment Holding Group буюу Эм Ай Эйч группын охин компани болох  Prime Info болон Монголын Уул Уурхайн Үндэсний Ассоциаци хамтран 2002 оноос хойш жил бүр зохион байгуулж ирсэн бөгөөд уул уурхайн компаниудын хувьд энэ арга хэмжээ нь хөрөнгө оруулалт татах хийгээд салбарын тулгамдсан асуудлуудыг Монгол улсын Засгийн газартай хэлэлцэх талбар болсон юм.

Зураг 1. Нээлтийн үйл ажиллагаанд: Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан П. Очирбат, Эм Ай Эйч группын Ерөнхийлөгч Д. Жаргалсайхан, Монгол Улсын Сайд М. Энхсайхан, Уул Уурхайн Сайд Р. Жигжид.

Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П. Очирбат нээлтийн үгэндээ цохон тэмдэглэсэнчлэн, чуулга уулзалтад өмнөх жилийнхээс илүү их оролцогчид иржээ. Арга хэмжээнд 70 гаруй байгууллага бүртгүүлсэн байсан бөгөөд өглөөний чуулганы үеэр, ялангуяа “Үндсэн илтгэлүүд”, “Засгийн Газрын Цаг”, “Уул уурхайн салбар дахь бизнесийн эрх чөлөө” сэдвүүд дор явагдсан эхний гурван салбар хуралдааны үеэр танхим дүүрэн оролцогчтой байв. Гэвч үдээс хойшхи болон дараагийн өдрийн хуралдаанд оролцогчдын тоо эрс буурсан юм. Ихэнх оролцогчид үдээс өмнөх хуралдаан, тэр дундаа “Засгийн Газрын Цаг”-ийн үеэр Ерөнхий Сайд болон дээд албан тушаалтнуудтай уулзаж ярилцана гэж хүлээж байсан нь илэрхий байв. Гэвч эхний салбар хуралдаанд Засгийн Газрын хоёр гишүүн л оролцож, Уул уурхайн сайд Жигжид товч нээлтийн үг хэлж, том төслүүд хариуцсан сайд Энхсайхан оролцов. Харин Засгийн Газрын цагаар яамдын хэлтсийн төлөөлөл, газрын даргын түвшний албан тушаалтнууд илтгэл тавьсан болно.

Зураг 2. “Дисковэр Монголиа” Чуулга уулзалтын үдээс хойшхи хуралдааны үеэр.

Хөрөнгө оруулагчид болон уул уурхайн компаниуд Монгол улсын уул уурхайн талаар ямар ойлголт төсөөлөлтэй байгааг мөн чуулга уулзалтын явцын талаар дэлгэрүүлж ярихын өмнө, өнгөрсөн хэдэн жилд Монгол улс хийгээд Монгол улсын олборлох салбарт чухам юу болж өнгөрсөн талаар цухас дурдая.

Монгол Улсын Үндэсний Статистикийн Хорооны мэдээгээр, Монголын олборлох салбар дахь Гадаадын Шууд Хөрөнгө Оруулалт (ГШХО) 2011 онд 5.2 их наяд төгрөг байснаас 2014 он гэхэд 0,8 их наяд төгрөг болтол огцом буурсан байна (2010 онд Оюу Толгой уурхай үйл ажиллагаагаа эрчимжүүлж эхлээд 2013 оноос далд уурхайн бүтээн байгуулалтаа зогсоосонтой холбоотой бололтой). Харин Дэлхийн Банкны тооцоогоор бол, Монголд ирэх гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 2011 онд 4.7 тэрбум ам.доллар байснаа 2013 онд 2.1 тэрбүм ам.доллар болж буурсан ажээ.

Ийнхүү хөрөнгө оруулалтын дотогшоо-урсгал татарсан нь Монгол улсад улс төр-эдийн засгийн олон маргааныг улам дэвэргэсэн байна. Зарим нь ОУВС-ийн зээлийн хөтөлбөрүүдийн нэг болох Stand-By arrangement-ийг хүлээн авах хэрэгтэй гэхэд, зарим нь, тухайлбал Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц. Элбэгдорж улсын өрийн ДНБ-д эзлэх хувь хэмжээг 80%-д хүргэж, Таван Толгойн коксжих нүүрсний ордны Хөрөнгө оруулагчдын консорциум болон Оюу Толгойн ордны Рио Тинто компанитай яаралтай тохиролцоонд хүрэх хэрэгтэйг уриалж байв. Монголын эрх баригчид уул уурхайн дэд бүтцийг хөгжүүлэхэд шаардлагатай хөрөнгө босгох асуудал дээр санал зөрөөтэй байснаас гадна төмөр замын цариг хийгээд хөрөнгө оруулалтын хомсдолыг нөхөх магадлалтай нэмэлт зээл, бондоор бусад том төслүүдийг санхүүжүүлэх асуудлууд дээр маргаж байв.

Засгийн газрын гадаад өрийн асуудал олон нийтийг хамарч, хүн амын дунд айдас бий болгосон төдийгүй энэ асуудлаар сошиал медиад суурилсан хөдөлгөөнүүд маргаан, хэлэлцүүлгийг эрчимтэй өрнүүлж байлаа. Хэдэн сар үргэлжилсэн маргааны дараа Засгийн газраас өргөн барьсан Өрийн удирдлагын тухай болон Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулиудыг УИХ баталж, ДНБ-д эзлэх засгийн газрын гадаад өрийн хувь хэмжээг 2015 онд 58.3%, 2016 онд 55%, 2017 онд 50%, 2018 онд 40% гэхчлэн тогтоохоор шийдвэрлэсэн билээ.

Монголд орох гадаадын хөрөнгө оруулалт буурч, эдийн засаг удааширч эхэлмэгц бурууг нь 2009 оноос хойш Урт нэртэй хууль буюу Гол мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай хуулийг лоббидож, дэмжиж ирсэн байгаль орчны хөдөлгөөнүүд дээр тохохоор яарцгаав. Энэ хуулиар усны сан, хамгаалалттай газар, ойн санд байсан 488 уул уурхайн тусгай зөвшөөрөл буюу лицензийг хүчингүй болгосон бөгөөд алтны компаниуд Засгийн Газраас 202 тэрбум төгрөгийн нөхөн төлбөр шаардснаас гадна, сүүлдээ “Онги гол” зэрэг байгаль орчны хөдөлгөөнүүдийн эсрэг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр дайрахын сацуу хэрэв компаниуд ажиллаж эхэлвэл Монголын алтны нөөц болон гадаадын хөрөнгө оруулалтыг шууд нэмэгдүүлнэ хэмээн амлаж байв.

Уул уурхайн лиценз шинээр олгохыг 5 жил зогсоосны дараа Засгийн газар 2015 оны 1 сараас эхлэн ашигт малтмалын хайгуулын лицензийг онлайн өргөдлийн системээр, баруун болон зүүн аймгуудад ‘хэн түрүүлж ирсэн нь авах’ зарчмын дагуу шинээр олгож эхэлсэн билээ. Чуулга уулзалтын “Засгийн газрын цаг” салбар хуралдаан дээр хамгийн их сонирхол татсан сэдэв нь энэхүү шинээр лиценз олгож байгаа асуудал байв. Уул уурхайн яамнаас, Засгийн газар 30 сая га газарт хайгуулын 3000 лиценз олгож, нийт лицензтэй талбайг Монгол улсын нийт нутаг дэвсгэрийн 30%-иас илүү гаргахгүй байхаар төлөвлөж байгааг мэдэгдэв.

Зураг 3. “Засгийн Газрын Цаг” хуралдааны үеэр. Уул уурхайн болон Сангийн яамны төлөөлөл, Ашигт малтмалын газрын дарга, Өмнөговь аймгийн засаг дарга, Татварын газрын төлөөлөл.

Чуулга уулзалт дуусах үед гадаадын хөрөнгө оруулалттай уул уурхайн болон гадаад дотоодын туслан гүйцэтгэгч, үйлчилгээ үзүүлэгч олон компаниуд Монголын олборлох салбарын ирээдүйг  өөдрөгөөр харсан хэвээр байгаа нь тодорхой болж байв. Mongolian Investment Banking Group буюу Монголын Хөрөнгө Оруулалтын Банк группын Крис МакДугалл өөрийн илтгэлдээ сүүлийн хоёр жилд баталсан Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хууль, Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлт, Ашигт малтмалын тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлт, Татварын өршөөл үзүүлэх тухай хууль, Оюу Толгойн далд уурхайн хөрөнгө оруулалтын шийдэл болон Ерөнхий сайдаар Сайханбилэг томилогдсон зэргийг Монголд бий болсон эерэг өөрчлөлт хэмээн дүгнэж байв. Эрдэнэс Монгол компанийн төлөөлөл “Сүүлийн хоёр жилд хийгдсэн эдгээр өөрчлөлтүүд нь Монголын Засгийн Газрын өнгөрсөн 10 жилд хийсэн ажилтай харьцуулахад хэмжээлшгүй их амжилт юм” хэмээн цохон тэмдэглэж байлаа.

Уул уурхайн төслүүдэд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах ажил муу байгаагийн нэг шалтгаан нь гадаадад Монголын талаар сөрөг мэдээлэл цацсагдсанаар шинээр хөрөнгө оруулах боломжтой шинэ хөрөнгө оруулагчид Монголоос үргэж байгаа явдал гэдэгт хуралдаанд оролцогчид санал нэгтэй байлаа. “Бизнесийн эрх чөлөө” хуралдааны илтгэгчид Монголтой холбоотой хэвлэл мэдээлэл нь зарим талаар хаагдмал, мэдээлэл нь тодорхойгүй, дэгэсдүүлсэн байдаг бөгөөд үүнийг холбогдох байгууллага, агентлагууд нь хяналт тавьж, шалгах шаардлагатайг тэмдэглэж байв. Эдгээр санаанууд ч Рио Тинто, Занаду Майнс, Эспайр Майнинг, Эрдэнэс Монгол компаниудын илтгэл дээр мөн давтагдаж байсан юм. Мөн эдгээр компаниудын зүгээс Монгол улс нь бизнесийн орчин, ил тод байдлыг сайжруулах, тухайлан Монголыг сонирхсон хөрөнгө оруулагчдыг татах зэрэгт ахиц гаргах шаардлагатай ч, Монгол улс бизнес хийхэд нээлттэй таатай орон болохыг баталж байв.

Зураг 4. Уул уурхайн компаниуд болон уул уурхайн туслан гүйцэгтэгч, үйлчилгээ үзүүлэгч компаниудын танилцуулга. Улаанбаатар хот, Корпорэйт зочид буудлын 3-р давхарт.

Монгол улсын Засгийн Газар, Рио Тинто хоёрын хэлэлцэж шийдвэрлэсэн Оюу Толгойн далд уурхайн гэрээ, удалгүй шийдвэрлэгдэх байх гэж найдлага тавьж буй Таван Толгойн гэрээ зэрэг уул уурхайн томоохон төслүүд урагшилсны ачаар уул уурхайн болон түүний туслах салбаруудад хийгдэх хөрөнгө оруулалт нэмэгдэнэ гэдэгт олон оролцогчид найдлага тавьж байв. Гэвч Сайд Энхсайхан “Таван Толгойн гэрээг УИХ-д өргөн барих үед батлагдах найдвар нь 50% : 50%-тай байсан боловч одоо 10 орчим хувьтай байх” гэж дүгнэж байлаа.

Монгол улсын сайд Энхсайхан болон өөр хоёр илтгэгч дэлхийн зах зээл дээрх түүхий эдийн үнийн өсөлтийн циклийг Монгол улс ашиглаж чадаагүй болон түүхий эдийн үнийн өсөлтийг Монголын улс төрийн цикл хэрхэн ашиглаж чадалгүй алдсан талаар илтгэв. Уул уурхайн олон компани, хөгжлийн агентлагууд сонгуулийн өмнөх улс төрийн идэвхгүй үеийг сайн мэддэг бөгөөд сонгуулийн өмнөх жилүүдэд аль болох тохиролцоонд хүрэхийг хичээдэг нь үнэн билээ. Энэ нь сонгуулийн жилүүдэд олон улс төрч, шийдвэр гаргагчид эргэлзэнгүй болж, улс төрийн нэр хүнд юм уу, сонгуулийн кампанит ажилд нь муугаар нөлөөлөхүйц эрс шийдвэр гаргахаас хойргошдогтой холбоотой. Энэхүү зогсонги байдал нь сонгуулийн жилүүдэд эхлэх төслүүд буюу шинэ хөрөнгө оруулалтын хэмжээг багасгадаг юм.

Дүгнэн хэлэхэд, Дисковэр Монголиа чуулга уулзалтад оролцогчдын дунд ерөнхий хоёр хандлага байх шиг байна. Эхнийх нь, Монголын олборлох салбарын ирээдүйн талаар болгоомжилсон, гутранги үзэлтэй, уул уурхайн салбар дахь төрийн оролцоог багасгахын хамт популизмгүйгээр бизнесийн эрх чөлөөг хангах хэрэгтэй гэсэн үзэл. Харин нөгөө талд ялангуяа хувийн компаниуд Монголын олборлох салбарын ирээдүйг илүү эерэгээр харж байх бөгөөд Монголын Засгийн Газрыг дотоодын популист хэрүүл маргаандаа анхаарахын оронд гэгээлэг мэдээгээ дэлхийд ашигтайгаар түгээж, хөрөнгө оруулалтаа улам баталгаажуулахыг уриалж байна.

 

This post was written by Byambabaatar Ichinkhorloo, a member of the Emerging Subjects project and a doctoral candidate in anthropology at the National University of Mongolia.

This year, ‘Discover Mongolia’, the 13th Annual International Mining Investors Forum, was held on September 3-4, in Ulaanbaatar. The conference was organized under the sub-theme, ‘Mining Without Populism’. The keynote speakers of the conference claimed that the fundamental issues that have hindered the development of mining in Mongolia are populism, investment decline, and state intervention in business freedom. The conference is organized annually by ‘Prime Info’, a subsidiary company of Mongolian Investment Holding Group, and the Mongolian National Mining Association since 2002 and has become the platform for mining companies to attract investment and discuss urgent issues with the government of Mongolia.

Figure 1. The Opening Ceremony featuring: P. Ochirbat, former President of Mongolia, Du. Jargalsaikhan, Chairman of Mongolian Investment Holding Group, M. Enkhsaikhan, Minister of Mongolia, and R. Jijgid, Minister of Mining.

The conference, as highlighted by former president P. Ochirbat in his opening remarks, collected more participants than the previous year. Over 70 different organizations registered in the conference and the conference hall was full in the morning half, especially during the first three sessions, which included sessions entitled: ‘keynote speeches’, ‘government hour’, and ‘business freedom in the mining sector’.  However, the number of participants decreased significantly in the following sessions and on the second day. Many of the participants, it seemed, expected the Prime Minister and other high officials to speak during the morning half, especially during the government hour. But two cabinet members Mr. Jigjid, Minister of Mining gave short opening remarks, and Mr. Enkhsaikhan, Minister in charge for mega projects, attended the first session, while during the government hour people from the department and division heads level presented.

Figure 2. Afternoon session of the Discover Mongolia conference.

Before discussing the conference and the investor and mining company’s perceptions about the current conditions of Mongolian mining, let me briefly discuss what has happened in Mongolia and the extractive sector in the past few years.

Mongolia suffered a sharp decline in foreign direct investment  (FDI) in the extractive sector from MNT 5.2 trillion in 2011 to MNT 0.8 trillion in 2014 (due to Oyu Tolgoi mine start up in 2010 and suspension of OT underground mine in 2013), according to Mongolian Statistical Office. The World Bank estimates that foreign direct investment in Mongolia declined from US$ 4.7 billion in 2011 to US$ 2.1 billion in 2013.

So investment in-flow has declined, and its effects on the Mongolian economy and politics have fueled many economic and political debates in Mongolia, with some suggesting Mongolia should receive IMF Stand-By arrangements, while others, including Ts. Elbegdorj, President of Mongolia, have urged an increase in debt to GDP ratio up to 80% and to reach an agreement with Consortiums of Investors on Tavan Tolgoi coking coal mine and Rio Tinto on Oyu Tolgoi mine. Mongolian authorities have not been unanimous on raising necessary funds for development of mining infrastructure while arguing about railway track gauge and other mega projects through additional loan and bonds that might fill the investment shortages.

Even the government foreign debt issues have affected public opinion  and created fear among the population, producing lively debates among social media based movements. So after months of debate, the parliament passed the government’s submitted laws related to debt management and fiscal stability and agreed to keep a debt to GDP ratio of up to 58.3% in 2015, 55% in 2016 and 50% in 2017 and 40% in 2018 and beyond.

As investment declines and the economy slows in Mongolia, there has been a rush to place blame on environmental movements that lobbied and supported the law with long name since 2009 (Law on Prohibiting Mineral Exploration and Extraction Near Water Sources, Protected Areas and Forests), which abandoned 488 mining licenses in water sources, protected area, and forests. Gold mining companies claimed compensation of MNT 202 billion from the government and later on moved against environmental movements especially targeting Ongi river movements through mass media while promising to increase foreign investments and Mongolia’s gold reserves.

After suspending the provision of new licenses for 5 years, the government began to issue exploration licenses through an online application system, based on priority rights in eastern and western Mongolia, from January 2015. This was one of the urgent issues that attracted the interest of many of the participants during the ‘government hour’ at the conference. According to the Ministry of Mining, the government is planning to provide 3000 exploration licenses in 30 million hectare lands and will keep all licensed area within 30% of Mongolian territory.

Figure 3. During “Government Hour” session, featuring representatives from Ministry of Mining, Ministry of Finance, head of Mongolian Mineral Resource Authority, Governor of Umnugovi aimag, and Tax Department.

At the end of the conference, it became increasingly clear to us that many foreign mining companies and service providers are still positive about the future of the Mongolian extractive sector.  Chris MacDougall, from Mongolian Investment Banking Group, presented some of what he saw as the positive changes taking place in Mongolia, including the Foreign Investment Law, New Securities Law, Minerals law amendment, Tax Amnesty, OT Underground mining investment resolution and arrival of new Prime Minister Saikhanbileg in the past two years. “These changes made in the past two years are tremendous success of Mongolian government compared to previous ten years” stressed by Erdenes Mongol LLC.

Many participants also agreed that the failure to attract investors in mining projects has arisen due to the propagation of a  bad image of Mongolia by outsiders that has scared new investors away from Mongolia.  Panelists of the ‘business freedom’ session discussed how much Mongolia-related media is not transparent or clear or even true, and relevant institutions and agencies need to check for clarity. These insights were also reiterated in the presentations by Rio Tinto, Xanadu Mines, Aspire Mining, Erdenes Mongol companies. They asserted that Mongolia is open for business even though there are minor issues to be resolved, such as improving the business environment, transparency, and attracting Mongolia-specific investors.

Figure 4. Exhibition and poster by mining companies and mining service providers on the third floor, Corporate Convention Center, Ulaanbaatar.

Many participants expected more investment opportunity in the mining and mining subsidiary services, thanks to larger mining developments including OT underground agreement between Rio Tinto and Government of Mongolia and the soon-to-be expected Tavan Tolgoi agreement. As Minister Enkhsaikhan said at the conference, ‘the success of Tavan Tolgoi approval is around 10% even though it was 50% : 50% when it was submitted to the parliamentary approval’.

Enkhsaikhan and two other presenters highlighted the lost opportunities in relation to global commodity price cycles, and focused on how the Mongolian political cycles lost opportunities derived from global commodity cycles. It is true that many mining companies and development agencies are aware of the election-driven idle political period and try to reach agreements before election years. Many politicians and decision-makers became hesitant during election years and are slow to make any firm decisions that might affect his or her political reputations or election campaign. This in-activity reduces the number of new investments or or projects starting in election years.

In sum, there were two major tendencies among participants in the Discover Mongolia conference. One was to be cautious and pessimistic about the future of extractive industries in Mongolia and encourage laissez-faire or less government intervention in the mining sector, while securing more business freedom without any populism. Others, and often strongly  expressed by private companies,  saw the future of the Mongolian extractive sector in a more positive light, while seeking more secure investment and recommending the government of Mongolia to sell its bright news to the world, rather than focus on internal populist disputes.