Бичсэн: Шагдарын Туяа
МУИС-ийн Антропологи, Археологийн Тэнхимийн багш, судлаач Шагдарын Туяа нь Шинэ эдийн засагт үүсч буй субъектүүд төсөлд Лорэн Бониллатай хамтран ажиллаж буй судлаач юм.

Орчуулсан: Шагдарсүрэнгийн Номиндарь

Сүүлийн хэдэн сарын турш би Нутгийн Зөвлөл (НЗ) гэгдэх Монгол дахь “албан бус” улс төрийн байгууллагуудын талаар судалж байгаа билээ. Энэхүү судалгааг Швейцарийн Хөгжлийн Агентлаг (ШХА)-аас “Орон нутгийн ардчиллын гол оролцогчид” дээр голчлон анхаарч хэрэгжүүлж буй засаглалын талаарх төслийн хүрээнд^[1] санхүүжүүлсэн бөгөөд ШХА-ийн Улаанбаатар дахь оффис Увс аймгийн Нутгийн Зөвлөлийн талаар судалгаа хийхийг санал болгосон  болно. Энэ нь Увс аймгийн НЗ бусад төстэй байгууллагууд дундаа  хамгийн идэвхитэй байгууллагуудын нэгт тооцогддог төдийгүй, энэ аймгаас төрөн гарсан маш олон алдар цуутан, төрийн зүтгэлтнүүд байдагтай холбоотой.

Увс нь Баруун аймгуудын бүсэд орших ба хүн амынх нь ихэнх хэсэг Ойрад Монголчуудаас бүрддэг. Монгол улс нийт 21 аймагт хуваагдах бөгөөд аймаг тус бүр дунджаар 15 орчим сумтай. Сум бүрийн тойрог Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт гэх мэт томоохон суурин газруудад төлөөлөл бүхий НЗ-тэй ба заримыг нь бүр Швейцарь, АНУ зэрэг гадаад орнуудад өөрийн гэсэн төлөөлөлтэй ч гэлцдэг. Эдгээр зөвлөлүүд нь төрөлх нутгаасаа гарч, аймгийн төв, хот, суурин газруудад амьдарч буй нэг нутгийнхнаас бүрддэг байна.

Нутгийн Зөвлөлүүдийн гол үүрэг бол улс төр, бизнес, эрдэм шинжилгээ, спорт болон соёлын элитүүдийг удирдлагадаа оруулах замаар төрөлх нутагтаа туслалцаа үзүүлэх явдал юм. Энэхүү нэгдлүүд нь олон нийтийн өмнө нийгмийн үүрэг хариуцлага бий болгох чухал боломжийг олгох бөгөөд оронд нь нийгмийн зөвшилцлийг олж авдаг. НЗ-ийн гишүүдийн хэрэгжүүлдэг нийгмийн хариуцлагын үйл ажиллагааны хүрээнд Төрөөс үзүүлэх нийгмийн халамж нь өдөр тутмын амьдралд хүртээмжгүй байгаа тэр хэрэгцээг хангах ажлууд орно. Тэдгээрт албан тушаал ахиулах, бизнесийн харилцаа үүсгэх, тамирчин, поп дуучин, эсвэл зүтгэлтэй залуу оюутан зэрэг орон нутгийн авъяастнуудыг дэмжих болон настан буурлууд, эрүүл мэндийн асуудалтай байгаа иргэдэд халамж үзүүлэх зэрэг үйл ажиллагаанууд багтдаг.

Иймэрхүү байгууллагууд 1990-ээд оны эхнээс үүсэн бий болж эхэлсэн бөгөөд өнөөдөр сум, аймаг бүр томоохон суурин газарт төлөөлөл бүхий өөрийн гэсэн НЗ-тэй болсон байна. Нэг сумаас л гэхэд  хэд хэдэн хот, суурин газарт зэрэгцсэн үйл ажиллагаа явуулж буй НЗ байдгаас харахад, албан бус сүлжээний бараг хязгааргүй гэж хэлж болохоор нийгмийн сүлжээний матриц үүсэх боломжтой байна.

Нутгийн Зөвлөлийн сүлжээ. Эх сурвалж: ШХА, Засаглалыг дэмжих, Төвлөрлийг сааруулах хөтөлбөр

Миний судалгаагаар бол, НЗ-ийн гурван том шинж түүний хүчний онцлог хэлбэрт нөлөөлдөг байна. Эхнийхийг нь “Угсаатны ижилсэл гэхээсээ илүү орон нутгийн засаг захиргааны нэгж дагасан ижилсэл”  гэж нэрлэж болмоор. Үндсэрхэг өнгө аяс бүхий бичиг сурвалжид Увсыг ихэвчлэн газарзүйн байршлаар нь биш, харин угсаатан ястны ижилсэл, ялгарах онцлогоор нь тодотгон бичсэн байдгийг түүхээс олж харж болно. Угсаатны хувьд Увсын одоогийн хүн ам Дөрвөд, Баяд, Хотон, Мянгад, Торгууд, Илжигэн Халх ястнуудаас бүрддэг.  Дөрвөд, Баяд, Мянгад, Торгууд нар нь Ойрадын холбоонд багтаж байсан бөгөөд өдгөө Монголын баруун аймгууд, Тувагийн Бүгд Найрамдах Улс, Хятадын Шинжаан-Уйгурын Өөртөө Засах Улсын нутаг дэвсгэрт тархан амьдарч буй ястнууд юм. Ойрад хэмээх нэр нь тухайн үед Зургаан Түмэн Монголд харъяалагддаггүй, Монгол Хаадад татвар төлөх албагүй байсан, Халх бус овгуудаас  бүрдсэн холбоо болох Дөрвөн Түмэн Ойрад хэмээх нэршлээс гаралтай. Ойрадууд нь тусгаарт тооцогддог байсан бөгөөд зөвхөн улс гэрийг цогцлоох үүднээс “Дөчин  Дөрвөн Хоёр” гэж түүхнээ алдаршсан эвслийг бий болгохоор Халх Монголтой түр зуур нэгддэг байсан байна. Ойрадуудын Халх Монголчуудаас ангид байх улс төрийн ялгаралыг соёлын хувьд ч цаашид тодотгох оролдлогууд  байсныг Ойрадын нэрт соён гэгээрүүлэгч Зая Бандидын зохион дэлгэрүүлсэн Тод Бичиг хэмээх бие даасан бичиг, ард олны дунд түгэн тархсан Жангар тууль гэх мэт аман зохиолын бүтээлээс харж болно. Хэдий тийм боловч, хорьдугаар зууны эхэнд хийгдсэн засаг захиргааны хэд хэдэн удаагийн зохион байгуулалтын үр дүнд  тухайн үеийн Дөрвөд Далай Хан аймаг өнөөгийн Увс, Ховд аймгуудад хуваагдан, өнөөдрийн баруун аймгуудын гео-бүрдэл^[2] үүссэн ажээ. Сүүлд, 1990 оноос Монголын сонгуулийн тогтолцоо засаг захиргааны нэгжүүдтэй уялдаатай болсноор улс төрийн үйл явц дахь орон нутгийн гүйцэтгэх орон зай үлэмж болсон байна.

Хоёрдугаарт, Увсын НЗ-үүдийг бүрэлдүүлж буй хүмүүсийн бүрдэл дээр анхааран төвлөрч, бүтцийг нь гадаад дахь Монгол оюутнуудын холбоод болох НЗ-ийн өмнөх хэлбэрүүдийн бичиг баримттай тулгаж, бүрэлдэхүүн, зохион байгуулалтыг нь харьцуулж үзлээ. Түүнчлэн, Увс шинж онцлог, Увс Хүн, UBS Нам зэрэг үзэл санаануудыг шинжилж, эдгээр ялгарах онцлогууд нь ярьж хэлж байгаа шигээ тогтвортой эсэхийг авч үзсэн болно. Дашрамд, “Увсынх” гэдэг энэхүү ойлголт тогтвортой, түүхэн угшилтай ижилсэл гэж ойлгож болохгүй юм. Харин эсрэгээр сүүлд бий болсон Увс Хүн^[3]  гэх ойлголт ба Увс шинж онцлог нь хувирамтгай ба уян налархай, ихэнхдээ нутгийн элитүүдийн бий болгосон ойлголт ажээ.

Увс аймгийн Засаг дарга асан Э. Цасчихэр 2011 онд хэвлүүлсэн “Увс Хүн Хөгжлийн Хөтөч Загвар” хөтөлбөртөө жинхэнэ Увс шинж онцлогийн талаар бичсэн нь томоохон маргаан өрнүүлсэн байна.  Энэ талаар гарсан шүүмжлэлүүдийн ихэнхийг улс төрийн сэтгүүлчид^[4] бичиж,  иймэрхүү үзэл санаа Монголчуудыг улам бүр талцуулж, улс төрийн сонгуулийн хүрээний засаг захиргааны нэгжүүдэд суурилсан жалга довны үзэл бий болгох аюултайг анхааруулж байв. Ийм шүүмжлэлүүд Sneath-ийн өгүүлэлд^[5] дурдагдсан улс төрийн үйл ажиллагаа явуулах үүднээс засаг захиргааны нэгж-орон нутгуудад суурилж ялгаран талцах үзэл болох “нутаг-изм” буюу “нутгархах үзэл”-ийн эсрэг ихэвчлэн чиглэсэн байв. Увсаас Улаанбаатарт нүүн суурьшсан зарим ахмад үеийн элитүүдийн хувьд энэ үзэл жинхэнэ нутгийн нийтлэг гарал үүслийн талаарх утгатай мэт ойлгогдож болох талтай ч, НЗ-үүдийг бүрдүүлж буй хүн ам олон ястнаас бүрдсэн төдийгүй, ялангуяа аймагтайгаа шууд бус холбоотой байдаг улс төр, бизнесийн элитүүд дээр авч үзэхэд өнөөдөр ийнхүү нэг хэв загварт оруулах гэсэн ижилсэл бодитоор оршдоггүй нь тодорхой юм. Олон олон “Увсын алдартнууд” нь Увс аймагт төрөөгүй, харин Увсаас нүүн өөр газар суурьшсан иргэдийн үр хүүхэд байдгаас гадна Увстай холбогдох  гарлын холбоогоо эцгийн төдийгүй эхийн талаараа ч тайлбарлах нь хэвийн үзэгдэл байдаг.

Гуравдугаарт, энэ өгүүллийн гарчигт “албан бус” хэмээн оруулсан учраа тайлбарлая. “Албан” улс төрд бид улс төрийн хэлхээ холбоог ихэнхдээ улс төрийн тодорхой харъяалал бүхий нам болон бусад дэд бүлгүүдээр ажиглаж болдог. Орон нутгийн шинж онцлог ба нутгархах сэтгэлгээг дэмжигч энэхүү  “албан бус” улс төрийн нэгдлүүд  нь нийгэм дэхь хүчээ байнга хадгалах үүднээс наанаа нэгдмэл мэт төрхийг харуулж байдаг. Би Увсын НЗ-үүдэд ийм нэгдмэл байдал үнэхээр байдаг эсэхийг, эсвэл зөрчил тэмцэл, эвслүүд давамгайлж байдаг эсэхийг шинжлэхийг зорьж, эдгээр асуудлыг олон нийтийн томоохон арга хэмжээ, баяр ёслол болон тэдгээрийн санхүүжилтийг судлах замаар авч үзсэн болно. Жишээлбэл, судалгаанд минь оролцсон Увсын бус гаралтай олон хүмүүс Увсынхан хоорондоо хачин их эв нэгдэлтэй, сүлжээ сайтай байдгийг шагшин ярих нь олонтаа байв. Цагаан сарын золголт, бөхийн барилдаан, морины уралдаан зэрэг чухал баяр ёслолд Монголын гол хоёр намын төлөөлөл гишүүд идэвхтэйгээр оролцдог байна. Тэд иймэрхүү үйл ажиллагаануудад хамтран хөрөнгө босгож, Увстай холбоотой олон нийтийн аливаа арга хэмжээнд санаа нэгтэйгээр оролцож байдаг. Гэвч наанаа санаа зориг нэгтэй мэт харагдавч, цаана нь улс төрийн эвслийн дагуух хүчний хуваагдал ажиглагдана. НЗ-үүдийн дэд бүтцүүд болох Бөхийн болон Морины Галууд  нь томоохон НЗ-ийн удирдах зөвлөлийн хүрээн дэх фракцуудын хооронд хүчний хуваагдал үүсгэх, тэнцвэр хадгалах зорилгоор байгуулагдаж байдаг. Бөх, морины уралдаантай холбоотой үйл ажиллагаануудад ийнхүү анхаарал хандуулж байдаг нь үйлдлийн шинж чанартайг нь илтгэж байгаа тул элитүүдийн хуваарилж, тараахыг зорьж буй билэгдлийн чанар бүхий хүчтэй холбогдож болох юм .

Эдгээр ажиглалтууд дээр үндэслэн тэмдэглэхэд, иймэрхүү албан бус байгууллагуудыг улс төрийн хүчин хуваарилагдсан соёлын хэлбэрүүд гэж үзэж болохоор байна. Хэрэв эдгээр байгууллагуудыг нарийвчлан шинжилвэл, орон нутгийн түвшинд улс төрийн хүчин хэрхэн үйлчилж байдгийг тогтоож  болох юм. Орон нутгийн улс төрд үндсэрхэг үзэл, цаашлаад жалга довны бичил буюу орон нутгийн үндсэрхэг үзэл давамгайлсан дискурс зонхилж байгаа нь олон нийтийг ч, элитүүдийг ч “нутгийн” улс төрөөс зайлсхийхэд бэрхшээлтэй болгодог. Минийхээр бол, уугуул нутгаа хүлээн зөвшөөрөх энэ нийгмийн үүргээс татгалзах юм уу үгүйсгэх нь ихэнх хүмүүсийн хувьд санаанд ч оромгүй хэцүү зүйл учраас эдгээр байгууллагуудын  энэ өвөрмөц хэлбэрийн идеологи  ихэд амжилттайгаар хүчээ авсаар байна.

Эдгээр гол НЗ-үүдээс гадна Бөхийн Гал ба Хурдан Морины Гал гэсэн бичил бүтцүүд байгаа бөгөөд энэ хоёр хоёулаа гол НЗ-тэйгээ ижил түвшинд үйл ажиллагаа явуулж байна. Тэд томоохон ёслол зохион байгуулах буюу хэрээс хэтэрсэн бэлэг солилцож байдаг. Энэ зураг дээр Нутгийн Зөвлөлийн ТУЗ-ийн гишүүн, “Увс Нуур” Бөхийн Галын тэргүүн гарсан байна. Эх сурвалж: Uvsvnutag.mn

Энэ материал 2015 оны 10 сард  Америкийн Монгол Судлалын Төвд хийсэн илтгэлээр хэлэлцэгдсэн бөгөөд нийтлэгдэх төлөвлөгөөтэй байгаа болно. 

 [1] Судалгааны баг нь Helvetas Swiss Interco-operation байгууллагын 2 судлаач болох Сара Бирн, Жэнс Ингэли болон МУИС-ийн Антропологи, Археологийн Тэнхимийн Д. Бум-Очир, И. Бямбабаатар болон миний биеийн оролцоотой судалгааны 3 туслахаас бүрдсэн болно.

[2] “Гео-бүрдэл” нэршлийн талаар Winichakul, Thongchai-н 1994 онд бичсэн Siam Mapped: A History of the Geo Body of a Nation (Сиамын зураглал: Үндэстний Гео-Бүрдэл Бүтсэн Түүх) бүтээлээс харж болно (Honolulu: Univ. of Hawaii Press). Тэрээр Сиам-төвт өнөөгийн Тайланд улс хэрхэн бүрэлдсэн тухай, энэ явцад нийтлэг хэв шинж бүхий Тай онцлогийг бий болгохын тулд жижиг вант улс, угсаатны бүлгүүд хэрхэн алга болсон тухай бичсэн.

[3] Увс аймгийн Засаг дарга асан Э. Цасчихэрийн гаргасан “Увс хүн Хөгжлийн хөтөч загвар” хэмээх сүрлэг хөтөлбөрт Увс Хүн гэдэг нэршил бий болжээ. (Интерном, 2011).

[4] Увс аймгийн одоогийн Засаг дарга Д. Цэндсүрэнтэй Б. Энхзаяагийн хийсэн ярилцлага, “Увс хүн” сайн бүтээл, нэр нь буруу байсан юм”, www.polit.mn, 2014

[5] David Sneath, “Political mobilization and the construction of collective identity in Mongolia”, (Монголд улс төрийн үйл ажиллагаа явуулах ба олон нийтийг хамарсан онцлог шинж цогцлоох нь) Central Asian Survey, 2010

 

By: Tuya Shagdar.
Tuya Shagdar is a Lecturer and Researcher at the Department of Anthropology and Archaeology at the National University of Mongolia.  She is a researcher on the Emerging Subjects project and is collaborating with Lauren Bonilla.

Over the past several months I have been carrying out research on ‘informal’ political institutions in Mongolia, called Nutgiin Zövlöl (Homeland Associations, hereinafter HA). My fieldwork was commissioned by the Swiss Development Cooperation (SDC) in relation to a governance project focusing on so-called ‘Actors of Local Democracy’.[1] The particular choice of Uvs Province HA was suggested by the SDC Ulaanbaatar office. It was believed that Uvs Province HA is among the most active associations, and also because there are a lot of national political leaders who come from this province.

Uvs is situated in the region known as the Western Provinces (baruun aimguud) and is mostly populated by people from the Oirad ethnic group. Mongolia is subdivided into 21 Provinces, or aimags and each aimag has on average 15 districts (soums). Each administrative district constituency has its own HA represented in larger urban areas such as Ulaanbaatar, Darkhan, Erdenet, and some are even rumored to exist in foreign countries such as Switzerland and the U.S. These associations are formed of wider diasporic communities living in provincial centers, cities and towns.

Their main function is to provide assistance to their ‘homeland’ (nutag) through the recruitment of board members that comprise mostly of the political, entrepreneurial, academic, sporting and cultural elites. This network provides an important group where social obligations are performed in exchange for public consent. The social obligations of HA members include taking care of various social needs where state welfare fails to assist on a day-to-day basis. These may include career advancements, business relations, promotion of local talents such as athletes, pop singers, or even just promising young students, as well as caring for the elderly and those who have health needs.

Such associations started appearing in the early 1990s and today each district and province has its own HA, often located at major urban centers. The fact that HAs can be formed with a focus on just one district while simultaneously operating at several urban centers provides an almost infinite matrix of informal networks.

Homeland Association (HA) network. Source: DDLGN Project.

According to my research, three major aspects of HAs influence their specific form of power. The first of these may be termed ‘locality versus ethnicity’. Historically, in nationalist literature, Uvs is often emphasized as a province that is defined by its ethnic identity rather than its geographic location. Ethnically, the current population of Uvs consists of Durvud, Bayad, Khotan, Myangad, Torguud and Iljigen Khalkhas. The Durvuds, Bayads, Myangads and Torguuds make up what was historically known as the Oirat population who in current days are spread through western aimags of Mongolia, Tuva’s People Republic and in China’s Xinjiang Uyghur Autonomous Region. The Oirats derive their name from the term “Four Oirat Tumen”, a population that did not belong to the Mongol Six Tumen, who ethnically were not Khalkh and were not obliged to pay taxes to the Mongol Khans. They were considered as independent only to come for temporary unity to become what is known as The Four and Forty pair to form a state. Such political distinction from the rest of Khalkh population was further emphasized through cultural production such as separate writing system, Tod Bichig, introduced by a leading Oirad intellectual Zaya Pandida and proliferation of folklore literature, for instance Janghar epic. However, following several administrative re-arrangements in early twentieth century the modern geo-body[2] (Winichakul 1994) of western aimags emerged including separation of former Dörvöd Dalai Han aimag into modern day Uvs and Hovd. Later in 1990 the electoral system of Mongolia becomes tied to the administrative provinces and locality becomes a powerful narrative in the political mobilization process.

Secondly, focusing on the composition of people who make up HAs from Uvs, I have compared this to literature on earlier versions of HAs that exit among Mongolian students abroad and compared their structure and organization. I have also explored ideas about Uvs identity, Uvs Man, and UBS Party, and examined if these differing identities are as stable as they often claim to be. It should be stressed that the notion of the Uvs “native” is not meant to imply that this concept is a stable identity, well rooted in a long history. On the contrary if anything, Uvs identity and the recently-coined concept of Uvs Man,^[3] are rather vague and fluid notions, largely constructed by the elite. A former governor of Uvs, E. Tsaschiher opened a debate on the authenticity of Uvs identity when he proposed a program entitled “Uvs man, a model guide to development” (Uvs Hun Hugjliin Hutuch Zagvar) which he published in 2011. Most of the criticism that this provoked came from political journalists^[4] arguing that concepts of this sort further divided Mongolians, creating identities based on administrative entities in their context of political elections. Such criticism is mostly directed against the concept of ‘nutug-ism’ (nutgarhah uzel) mentioned in Sneath’s article,^[5] a construction of identity around the administrative locality for the purposes of political mobilization. Perhaps for older generation of elites who moved from Uvs into Ulaanbaatar the concept could resonate with a certain sense of authentic common origin, but today such a homogenizing concept cannot be realistically applied to the demographic diversity of HA, especially when it comes to political and entrepreneurial elites whose links to the province are often indirect. Many leading “Uvs men” were not born in the province but are second generation of Uvs diaspora and claiming their links not only through paternal but maternal side is usual.

Thirdly, I want to explain the use of ‘informal’ in the title of this blog. In formal politics we get to witness political alliances through parties and other sub-groups that have open political affiliations, however informal associations that promote local identity, and what I call ‘locality’, have to preserve a façade of unity. I wanted to explore whether such unity does really exist within the Uvs HAs or if factions and alliances are prevalent? This issue was explored through the study of important public rituals, ceremonies and their funding. For instance many of my interlocutors including non-Uvs people continuously emphasized the peculiar unity and incredible network that the community has. Important ceremonial rituals such as lunar new year meetings, wrestling and horse racing are actively attended by the members of both major political parties. They raise funds for these activities together and appear unanimously for any Uvs related public appearance. However, underneath the performative unanimity there is a clear separation of power in accordance with political alliances. The creation of separate sub-associations called Gal, a wrestling or horse racing associations, often serves as separation of power and balance among the factions that exist within the board of the larger HA. The focus on wrestling and horse racing activities point to the performative field, thus symbolic power that the elite seek to divide and populate.

Finally, drawing on these insights, I want to emphasize that these kinds of informal organizations can be seen as cultural forms through which power is mobilized. If we explore them in detail, we can trace the way in which power functions at local levels. The prevailing discourse of nationalism, which extends further into micro or local-nationalism, is pervasive in local politics. This makes it hard for both the general public and the public elites alike to escape the politics of their ‘homeland’.  It is my suggestion that denying, or refusing to engage in the social obligation of recognizing one’s homeland is almost completely unthinkable to most people, making this particular form of discourse function so well through these organisations.

Apart from the main HA there is also Gal, бөхийн гал ба хурдан морины гал. These two associations function at a similar level as the main HA. Through them major rituals, extravagant gift giving and exchanges are conducted. In this photo a board member of the nutgiin zuvlul is depicted, who is also one of the leaders of wrestling association called “Uvs Nuur” böhiin gal. Source: Uvsvnutag.mn

A version of this material was presented in October, 2015, at the American Center for Mongolian Studies, Ulaanbaatar, and is due to be submitted for publication.

[1] The research team consisted of two researchers from Helvetas Swiss Interco-operation, Sarah Byrne and Jens Engeli, and three research assistants from the Department of Anthropology and Archaeology at the National University of Mongolia, including, Dr. Bum-Ochir, I. Byambabaatar and myself.

[2] On the term “geo body” see Winichakul, Thongchai who writes about the emergence of Siam-centered modern Thai state and during which process small kingdoms and ethnic group ceased to exist to create a homogeneity of Thai identity. Winichakul, Thongchai, 1994, Siam Mapped: A History of the Geo Body of a Nation, Honolulu: Univ. of  Hawaii Press.

[3] Uvs Hun- or Uvs Man is a term introduced by a former governor of Uvs province E.Tsaschiher in an ambitious program titled “Uvs hun hugjliin hutuch zagvar” (Uvs man, a guide to model development), Internom, 2011

[4] B. Enkhzaya’s interview with D. Tsendsuren, a current governor of Uvs province “Увс хүн” сайн бүтээл, нэр нь буруу байсан юм”, www.polit.mn, 2014

[5] David Sneath, “Political mobilization and the construction of collective identity in Mongolia”, Central Asian Survey, 2010