Х. Батсуурь.

Энэхүү нийтлэл Монголын нийгэм, эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдалыг 20-р зууны эхэн үеийн Чингийн сүүл болон хувьсгалт тэмцэл өрнөсөн цаг үетэй харьцуулан дүн шинжилгээ хийжээ. Доорх нийтлэлд онцлон авч үзсэнчилэн үндэсний эрх баригчидтай хамтарсан гадаадынханы эдийн засаг, улс төрийн нөлөө монголд хүчтэй болж тэдний үйл ажиллагаа өр, ядууралыг нэмэгдүүлж мөлжлөгийн тогтолцоог бий болгон эсэргүүцэлийн хөдөлгөөн хувьсгалт тэмцэлд хөтөлж байгаагаараа адил төстэй гэж үзжээ.

Х. Батсуурь Лондонгийн Эдийн Засгийн Сургууль төгссөн эдийн засагч мэргэжилтэй, “Шинжээч” сэтгүүлийн редактор, тус сэтгүүлийг санаачлагчидын нэг, “Шинэ субьектууд” (Emerging Subjects) судалгааны төслийн зөвлөх юм. Тэрээр сүүлийн жилүүдэд өнөөгийн Монголын эдийн засаг, улс төр, нийгмийн тулгамдсан олон асуудлуудыг судлан шинжилж, санал шийдлээ дэвшүүлсэн. Чөлөөт зах зээл, шинэ либерализм, капитализм, ардчилал, засаглал, өр, татвар, банк, офшор, бонд, худалдаа, уул уурхай, хөрөнгө оруулалт, олон улсын харилцаа гэх мэт олон маргаантай сэдвийг судлан үзэж эрдэм шинжилгээний болон олон нийтийн хэвлэл мэдээлэлийн өгүүлэл, нийтлэл хэвлүүлжээ. Сүүлийн үед тэрээр мэргэжлийн мэдлэг чадвар, нарийн гүнзгий судалгаагаараа олон нийтийг байлдан дагуулж байгаа төдийгүй тэрээр Тусгаар Тогтнол, Эв Нэгдлийн Намаас (улсийн их хурлын) сонгуулид нэр дэвшиж байгаа болно.  

1844 онд Францын жуулчин Ё.Гюктай Орост уулзсан Хятадын нэгэн худалдаачин хэлэхдээ: “та бидний мэргэжил бол Монголчуудыг идэхийн тулд адилхан тийм үү? Та нар уншлагаараа иддэг, би наймаагаараа, зээлийн хүүгээр иддэг. Худалдаачид бид Монголчуудыг үс арьстай нь залгиж байна. Та Монголчуудыг ер мэдэхгүй байна. Харахгүй байна уу?, тэд нар чинь цөмөөрөө ер хүүхэд шиг улс… Монголчуудын өр гэдэг ер дуусашгүй зүйл. Өр нь үеийн үед ач гучдаа шилжиж байх зүйл. Аяа, Монголын өр гэгч юутай сайхан зүйл гээч. Энэ ч ёстой алтан хайрцаг гэгч дээ” хэмээн хэлснийг манай нэгэн түүхч бичин үлдээжээ.

Бага байхад дунд сургуулийн түүхийн хичээл дээр “гадаад дотоодын шунахай худалдаачид, баяд, ноёдын дарлал, мөлжлөгийн эсрэг ард түмэн тэмцэж хувьсгал хийсэн” гэж үздэг байсан нь миний санаанд тод үлдсэн. Харийн, гадны түрэмгийлэгчдийн хувьд бол ойлгомжтой, харин дотоодын дарлан мөлжигчид гэж хэн билээ, Монголчууд яагаад бие биенээ дарлах ёстой вэ гэсэн бодол 13 настай бяцхан хүүд асуулт болон үлдэж байсан юм. 1911 оны үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал, 1921 оны ардын хувьсгал хоюулаа гадаадынхны мөлжлөг, дотоодын дарангуйллын системийг түлхэн унагаах зорилготой гарч, үүргээ гүйцэтгэсэн юм. Гадна, дотны дарангуйлагчид тус тусдаа ажиллаж байсан уу гэвэл үгүй. Дотоодын зарим нэг урвагч этгээдүүд Монголын ард түмнийг дарангуйлан мөлжих, үндэсний баялгийг цөлмөн хоослох тал дээр гадныхантай үгсэн хуйвалдаж амь нэгтэй ажиллаж байсан нь түүхэн баримтуудаар нотлогддог.

“Зууны Мэдээ” сонины 2016 оны 6 дугаар сарын 7-ний өдрийн дугаарт гарсан нийтлэл

Өнөөгийн Монголын гадаад өрийн нөхцөл байдал нь 1911 оны үеийн өр зээлийн асуудалтай тун ижил нөхцөл байдал үүсээд байна. Таван Толгойг тойрсон асуудлууд, Оюу Толгойн Дубайн гэрээг үзэглэсэн нөхцөл, өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэх өр, зээлийг хархад манай зарим нэг эрх баригчид гадныхантай амь, агаар нэг байдаг мэт . 1911 онд үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал гарсан шалтгаануудын нэг нь Монгол улс гадаад өрийн дарамтанд орсон байсан асуудал юм. Тухайн үед Хятадын худалдаачид нутгийн ноёд, түшмэдүүдийг хахуульдан дотор газраас авчирсан цай, бөс даавуу, эд барааг Монголчуудад өндөр үнээр “шахаж” зээлээр өгсөн бараандаа 2-3 дахин нугарсан хүү тооцдог байсан ба хошууны ноёдуудтай үгсэн хуйвалдах замаар энгийн ардуудад өрийн хатуу болзлыг тулган хүлээлгэх, албадан төлүүлэх, мөн хошуу ноёд ч өөрсдийн тавьсан өрийг ард, иргэдээрээ төлүүлэх бусармаг ажиллагааг төрийн нэрээр хэрэгжүүлдэг байсан.

Тухайлбал түүхэнд үлдсэнээр, тухайн үеийн эрэлт ихтэй бараа болох ногоон цай нь 0.8 лан мөнгөний үнэтэй байсан ба худалдаачид зээлдүүлэхдээ үнэнд нь 1 хонь (2-3 лангийн үнэтэй) авахаар тохирч, нэг жилийн хүүд нь мөн нэг төлөг авна. Хэрэв зээлдэгч жилийн дараа төлж чадахгүй бол хүүнд авах төлгийг эх болгож, цааш нь бас хүү үржүүлнэ. Арьс шир, ноос зэрэг түүхий эдэд ч ийм журмаар хүүнээс хүү үржүүлж, нэг нэхийний хүүд заримдаа 2-3 нэхий хүртэл авдаг байжээ.

Хятад худалдаачид Монголчуудаас мөлжиж авсан малынхаа заримыг нь нутагт нь адгуулан ашиг шимийг нь авдаг болсноос хувьдаа малтай хятадууд олширч Монгол эхнэр авч, мал маллан амьдрах нь ихэссэн байна. Зарим худалдаачид “хүчний хүн” гэж нэрийдсэн ядуу Монголчуудыг зарцлан малаа маллуулдаг байсан. Эдгээр гадны мөлжигчид манай бэлчээрийг ашиглачаад төлбөр төлдөггүй байсан. Тухайн үед албаны өр, амьны өр гэж байсан ба албаны өрийг ч, эрх мэдэлтэй ноёдын амьны хэрэгцээнд тавьсан өрийг ч ард иргэд төлөх болдог байсан. Хятад худалдаачидын хувьд эрх мэдэл бүхий этгээдүүдэд алба, амьны хэрэгцээнд нь их хэмжээний зээл “шахаж” хошууны харьяат ардуудаар төлүүлэх гэрээг хийдэг байсан нь тун ашигтай, амар мөлжлөгийн хэлбэр байсан байна. Өрийн шийдлийн зарлигт зээлээ төлж чадахгүй болсон ардуудын өрийг хамаатан саднаар нь, сураггүй болсон, нас барсан хүмүүсийн өрийг хошууны харьяат ардуудаар төлүүлэх журамтай байсан байна. Хятад худалдаачин Баянсан, Далай нар “бид таван лангийн оронд арван лан, арван лангийн оронд хорин лан авдаг заншилтай. Бид илүү авсан мөнгөний хэдэн хувийг хэрэг шийтгэх ноёнд барьдаг” хэмээн хэрхэн авилгал хээл, хахуулиар өр, зээлийн асуудлаа шийддэг байснаа түүхэнд тэмдэглэн үлдээжээ. Тухайн үед Монголын зарим нэг улсаа худалдсан, ноёдууд, нөлөө бүхий баячууд Бээжинд өөрийн хаус, байшин, эдлэн газартай байсан нь манай өнөөгийн зарим нэг эрх баригчидын гадаадад, оффшор бүсэд данстай, үл хөдлөх хөрөнгөтэй байгаатай адил юм.

Хятадын худалдаачид өрийнхөө хүүг л хураан авч, эх өрийг нь тогтмол орлогын эх булаг болгон хэвээр нь байлгахыг эрмэлздэг байсан төдийгүй Монголчуудыг туйлын ядуу, мунхаг байлгаж бүх түүхий эд, баялгийг нь маш хямдаар, эсвэл үнэгүй авч байх бодлогыг барьдаг байсан юм.

Монголын түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдсэн энэ гадаад өр, гадаад дотоодын шунахай этгээдүүдийн хуйвалдаан, дарлал, мөлжлөг авилгалын энэ асуудлууд та бидэнд өнөөдөр танил биш байна гэж үү? Надад бол дэндүү танил байна.

Түүхэнд Ховдын хязгаарын “Цэцэг нуурын дугуйлан” хэмээн алдаршсан Ард Аюушийн хөдөлгөөн нь чухамдаа л Хятадын шунахай худалдаачид болоод тэдэнтэй үгсэн хуйвалдаж ард иргэдээ давхар мөлжиж байсан хошуу ноён Маньбадар гүнгийн үйл ажиллагааг эсэргүүцсэн, гадаад өрийн дарамтыг сөрөн зогссон ард түмний тэмцэл байсан юм.

1911 он гэхэд Монгол улсын нийт гадаад өр 30 сая лан мөнгө хүрээд байсан нь түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдсэн байдаг. Тухайн үед нэг хонь 3 лан мөнгөний үнэтэй байсан гэж үзвэл нийт 10 сая хонины өртэй байсан байх нь. Харин өнөөдрийн байдлаар бид хамгийн багадаа 24 тэрбум долларын гадаад өртэй байна. Нэг хонийг өнөөдрийн ханьш $60 доллараар (120 мянган төгрөг) тооцвол өнөөдөр манай улс ойролцоогоор 400 сая хонины өртэй байна. Гэтэл бид ердөө 55 сая толгой малтай, үүнээс хонь 24 сая. Ямартай ч бид өнөөдөр Манжийн дарангуйллын үеийнхээс 40 дахин их гадаад өрийн дарамтанд амьдарч байна. Эдийн засагт орж ирж буй $1 доллар тутам бид $4.5 доллар зарцуулж байгааг хархад өртэй байхаас ч аргагүй, ямар гээчийн гаж тогтолцоо, хаанахын хэний бодлого вэ гэж бодогдмоор.

Өнөөдрийн Монголын нийгэм, эдийн засагт үүсээд байгаа нөхцлийг хархад аль 170 гаруй жилийн өмнө тэр нэгэн Хятад худалдаачны хэлсэн “Монголчуудын өр гэдэг ер дуусашгүй зүйл. Өр нь үеийн үед ач гучдаа шилжиж байх зүйл. Аяа, Монголын өр гэгч юутай сайхан зүйл гээч” үг дахин биелэлээ олох нөхцөл бүрэлдэж байна уу даа гэмээр. Бидний өвөг, дээдэс шударга бус хууль цааз, харийн болоод дотоодын шунахай этгээдүүдийн үгсэн хуйвалдсан луйвар, мөлжлөгийг эсэргүүцэн тэмцэж өрийн дансыг шатааж өөрсдийгөө болоод үр хүүхэд биднээ гадаад, дотоодын мөлжлөгөөс чөлөөлсөн. Харин бид яах вэ? Бид үр хүүхэддээ өр үлдээх ёсгүй, тэдний ирээдүйг харлуулах эрхгүй. Бид ил далд мөлжлөг, дарангуйллыг хүлээн зөвшөөрөх ёсгүй. Бидэнд сонголт байна, сонголтоо зөв хийх цаг нь ч болсон. Асуудлыг ойлгодог, гарц гаргалгааг санал болгож байгаа нэр цэвэр хүмүүсээ сонгож итгэл хүлээлгэх цаг нь болсон байна.

Х.Батсуурь /эдийн засагч/

“Зууны Мэдээ” сонины 2016 оны 6 дугаар сарын 7-ний өдрийн дугаарт гарсан нийтлэл.

ном зүй

Б.Уламбаяр. МУИС. Түүхийн эрхлэгч. Он сар өдөргүй Гадаад болон дотоод худалдааны түүхэн тойм, алба татварын тухай.

Дараах нийтлэл өнөөдөр Монголын ард олны дунд буй бухимдал, шүүмжлэлийн талаар авч үзнэ. Эдийн засгийн өнөөгийн уур амьсгал ямархуу хурцадмал байгааг болон энэ нь өдөр тутмын амьдралд хэрхэн нөлөөлж байгааг олон хүн яаж бодитоор мэдэрч буйг уг шүүмжлэл авч хөндсөн байна. Ирж буй АСЕМ-ийн уулзалтад зориулж хотын өнгө үзэмжийг сайжруулахад мөнгө үрж байгаа хэрнээ эрүүл мэндийн салбарын төсөвт таналт хийж, одоо бодит зүйл бүтээхэд анхаарахын оронд сонгуулийн амлалт хийж, нийгмийн хамгийн эмзэг хүн амын давхаргынхаа эрүүл мэндийг хамгаалахгүй хэрнээ баатарлаг дүр эсгэсэн улс төрийн шоу хийж байгаа нь Монголын бодит байдал юм. Улс төр, эдийн засаг иргэдийн өдөр тутмын амьдралын асуудлаас алсран холдож буйг хүмүүс хэрхэн мэдэрч байгааг энэхүү өгүүлэл сайн гаргаж чаджээ. Тус өгүүллийн нэг хувилбар UBLife нэртэй цахим сэтгүүлд нийтлэгдсэн ба зохиогч Х. Уянга манай блогт зориулан илүү дэлгэрнгүй хувилбар бэлдэж өгсөн болно.

Х. Уянга,  2016 оны 4 сарын 19 

“Юуны чинь Баттулга, АСЕМ, сонгууль. Улаанбурхан өвчнөөр үрээ алдсан эхийн нулимснаас илүү харамсалтай, хүний аминаас илүү үнэтэй юм уу тэр чинь”. Танихгүй залуу ийн жиргэж. Улаанбурхан өвчнөөр бяцхан үрс эндэж байгаа тухай олон нийтийн сүлжээнээс ойр ойрхон харж, энэ талаар санаа тавихгүй байгаа төр засагт хүргэхсэн гэж гэж бодоод байсан санааг минь яг оноод хэлчихсэн болохоор түүний үг сэтгэлд ойр туссан хэрэг. Өнгөрсөн долоо хоногт фэйсбүүк дэх ээжүүдийн бүлгэмд нэгэн ээжийн бичсэн сэтгэл шимшрүүлсэн нийтлэлийг санаандгүй олж үзсэнээс хойш энэ үг л хоолой дээр тээглээд, хэлэх гэхээр хэл эвлэхгүй байсан юм.

“Хэрэглэж байгаад үлдсэн 102 ширхэг живх хэрэгтэй хүнд нь бэлэглэе” гээд залуухан ээжийн нулимстай үгс үргэлжилж байв. Ээжүүдийн сэтгэлд айдас хуруулж, хэлэхээс ч цээрлэм үгсийн нэг болоод буй улаанбурхан хэмээх хэцүү өвчнөөр тэр ээж үрээ алджээ. Тэр ээжийн бичсэнийг уншихад ч хэцүү байсан. Гэхдээ хэдхэн хоногийн өмнө өвөрт нь амгалан нойрсож байсан, дөнгөж л ход ход инээж сураад ээжийнхээ өөдөөс гараа сарвалзуулан зүтгэж байсан, ангир уургаа ханатал хөхөж амжаагүй үрээ үгүй болсон гэдэгт итгэж чадахгүй суугаа эхийн сэтгэл ямар байгааг хэн өөр шиг нь мэдрэх билээ. Тэр ээж төр засгийг буруутгахыг хүсэхгүй байгаа ч байдал үнэхээр хүнд байгааг цөхөрсөн янзтай бичсэн байлаа. Халдварт өвчин судлалын үндэсний төвийн тасгууд дайны хөлд өртсөн газрын хээрийн эмнэлэг шиг, аль эсвэл гамшигт нэрвэгдэгсдийн хуаран шиг хөл гишгэх зайгүй, битүү зулсан байна гэсэн.

http://www.ub.life/society/11/211

2016 онд эмийн төсвийг нийт 86 тэрбум төгрөг болгон батлуулсан нь өнгөрсөн жилээс даруй 13 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлсэн гэж албан тушаалтнууд хэлж байгаа ч бодит байдал дээр эмнэлэгүүд улс орны эдийн засаг хямарсан гэсэн шалтгаан хэлж, эм, тариагаар тарчигхан байгаа тухай үйлчлүүлэгчдийн олонх нь гомдоллож буй. Онцгой байдалд ажиллаж буй ХӨСҮТ-ийн эрчимт эмчилгээний тасагт гаднаас эм, тариа авахуулах шаардлага зайлшгүй гарч байна. Энд үхэлтэй тэмцэлдэн байгаа тэдгээр бяцхан үрсийг аврах найдвар нь “Глобулин” хэмээх дархлаа дэмжих үйлчилгээтэй тариа. Гэвч энэхүү тариа сүүлийн үед олдохоо больсон бөгөөд хүүхдээ аврахыг хүссэн эцэг, эхчүүд дамын наймаачдаас 200-300 орчим мянган төгрөгөөр авсан тохиолдол ч гарчээ. Энэ бол дундаж монгол хүний хагас сарын цалинтай тэнцэх мөнгө. Гэтэл ийм үнээр “Глобулин” тариаг авч чадахгүй эцэг, эхчүүд ч олон.

Халдварт өвчин судлалын үндэсний төв онцгой объект гэдгээрээ халхавчилж хэвлэл мэдээллийнхнийг дотогш нэвтрүүлэхгүй, бас энэ өвчинтэй холбоотой элдэв тоо хэлэхийг хориглосон. Харин Улсын бүртгэл, статистикийн газраас гаргасан Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн байдлыг энэ оны эхний улирлын байдлаар тоймлосон тайланд тун ч сэтгэл эмзэглүүлэм тоо гарчээ.

Бүр сонсохоос ч аймаар. Улсын хэмжээгээр энэ оны эхний гурван сарын байдлаар нялхсын эндэгдэл 427 болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 106 хүүхэд буюу 33 хувиар, тав хүртэлх насандаа эндсэн хүүхдийн тоо 491 хүрч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 120 хүүхэд буюу 32.3 хувиар өссөн байна. Үүнээс зөвхөн гуравдугаар сарыг сугалж харвал, өнгөрсөн сард 183 нялхас эндсэн нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 67.9 хувиар, тав хүртэлх насны 204 хүүхэд эндсэн нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 63.2 хувиар өссөн тоо аж. 60-70 хувь шүү дээ, аймаар, харамсмаар…

Хүүхдийн эндэгдэл яг юунаас болж ийнхүү гэнэт, огцом өссөн шалтгааныг уг статистикт дурдаагүй ч халдварт өвчнөөр өвчлөгчид энэ оны эхний улиралд 25355 болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 2.8 дахин нэмэгдэхэд улаанбурхнаар 15540 хүн өвчилсөн нь голлон нөлөөлсөн гэж ямар ч хоёрдмол, далд утгагүйгээр, буруу зөрүү ойлгогдохооргүй, цагаан дээр хараар бичсэн байна. Халдварт бус өвчнөөр нас барах тохиолдол ингэж огцом өсөхгүй тул хүүхдийн эндэгдэл өссөн гол шалтгаан улаанбурхан өвчин байж болох юм.

Байдал ийм л байна. Үүнийг мэдэж байгаа хүн төр засагт байгаа ч юм уу, үгүй ч юм уу. Эрүүл мэндийн салбар “эзэн”-гүй байгааг ч хэлэх үү, энэ талаар ам ангайж байгаа хүн алга. Үнэндээ төр, засгийнханд хэрүүл тэмцлээ шийдэж, сонгуулийн мөнгөө босгох нь л чухал байгаагаас биш нялх үрсийг цаг бусаар авч явж байгаа хэцүү нэртэй өвчнийг дарж авах, эсэх нь сонин биш байх шиг.

Хагас жил эрүүл мэндийн салбарыг хариуцаж байгаа Ц.Оюунбаатар сайдаас хүний амь нэхэхээ больё, харин айдас, түгшүүр дунд амьдарч буй ээжүүдийн өмнөөс асууя. Улаанбурхан өвчний дэгдэлт эхлээд жил гаруй болж байхад дарж чаддаггүй юм гэхэд яагаад хяналтдаа авч чадахгүй байна вэ. Яагаад…?