Д. Бум-Очирын бичсэн энэхүү нийтлэл нь Монгол дахь уул уурхайтай холбоотой сүүлийн үеийн өрнөл, иргэний нийгмийн жагсаал цуглаан (Монголоор заримдаа “популист цуглаан” ч гэдэг), хувийн хэвшлийн бизнесийн тодорхойгүй байдал, төр  засаг хийгээд эзэмшил, хяналтын хэлбэрүүдийн талаар авч үзнэ.

Орчуулсан: Шагдарсүрэнгийн Номиндарь

 

Уул уурхай ба Төр засаг

2015 оны 5 сарын 19 бол Монголд төдийгүй, дэлхий дээрх зэсийн хамгийн том орд газар болох Оюу Толгойг хөгжүүлэх асуудалтай холбоотой олон улсын хамтын нийгэмлэгүүдийн хувьд түүхэн өдөр байлаа.

Хоёр жил шахуу сунжран үргэлжилсэн маргааны дараа Монгол Улс, Рио Тинтотой Оюу Толгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг өргөжүүлэх 5,4 тэрбум ам.долларын гэрээнд гарын үсэг зурав. Олон улсын хэвлэлүүдээр Ерөнхий сайд Ч. Сайханбилэгийн “Монгол [одоо] бизнестээ буцан орж ирлээ” гэж хэлснийг иш татан байж энэ талаарх мэдээг түгээн цацав.

Монголд бол Ерөнхий сайд “Энэ тохиролцоонд гарын үсэг зурсан тал бол Ерөнхий сайд ч биш, Монголын төр ч биш, харин хоёр компанийн төлөөлөл юм” хэмээн болгоомжтойёо мэдэгдсэн ба цаашлаад энэ хоёр компанийн ажил хэрэг дэхь Монголын Засгийн Газар хийгээд улс төрчдийн аливаа оролцоог эцэслэн зогсоохын чухлыг цохон тэмдэглэв.

Олон талаар нь, энэхүү мэдэгдлийг Монголын чөлөөт эдийн засгийг дахин тунхаглаж, улсын эдийн засаг дахь төрийн зохицуулалтыг халж буй (неолиберал засаглалтай аль ч газар байдаг практик) явдал гэж харж болно. 2017 оноос эхлэн төлөх ёстой хагас сая гаруй долларын өрөө барагдуулахын тулд эдийн засгаа бэлдэх, бэхжүүлэх зорилгоор гадаадын хөрөнгө оруулалтыг дуудах үүднээс Монголын Засгийн Газар иймэрхүү тунхаглал хийх хэрэгтэй байсан гэж үзэж болохоор байна.

Хэдий тийм боловч, хэд хэдэн орд газрууд “стратегийн” хэмээх тодотголд орж, төрийн зохицуулалтанд байх хэвээр байна. Олон орд газрыг стратегийн хэвээр үлдээснээр Төр улс нь өөрийн эх орон, түүнийхээ баялагийг хянах боломжтой хэвээр байгаа гэсэн үг бөгөөд ингэснээр уул уурхай дахь улс төрийн оролцоо зайлшгүй байх нөхцлийг үүсгэж байна. Энэ нөхцөлд улс төрийн оролцоог таслан зогсоох Сайханбилэгийн уриалга харьцангуй бүрхэг харагдана.  Монгол ийнхүү томоохон орд газруудаа улсын стратегийн болгож, төрийн зохицуулалтанд байлгаж байгаа нь Төр засгийн хяналтыг хязгаарладаг “дэлхийн чөлөөт эдийн засгийн засаглал” (“неолиберализм” нэрээр ч хэлэгддэг)-ын эсрэг зориуд хийж буй улс төрийн алхам юм.

 

Иргэний нийгмийн тэмцэл

Оюу Толгойн далд уурхайг хөгжүүлэх үе шатыг үзэглэсний дараа иргэний нийгмийн хэд хэдэн тэмцэгчид сэтгэл дундуур байгаагаа тун өвөрмөц аргаар илэрхийлэв. Хэвлэлийн бага хурлаар эсэргүүцлээ илэрхийлсэн иргэний нийгмийн хөдөлгөөнүүд, тэр дундаа Гамшгийн Эсрэг Үндэсний Төв, Гал Үндэстэн Холбоо хамтран 6 сарын 10-нд Богдхан уулын хормойд байх эртний түүхт бөөгийн зан үйлийн газарт Ерөнхий сайдын “гайг арилгаж, золигт гаргах” ёслол үйлдэж, түүний хөрөг бүхий “Ч. Сайханбилэгийн үйлдсэн гэмт хэрэг”-үүдийг жагсаасан зурагт хуудас шатаав.

 

Бурханы болон бөөгийн шашны уламжлалын аль алинд нь ихээхэн хэрэглэгддэг энэ зан үйлийн уугуул утга санаа нь тухайн хүнийг нүгэл хилэнцээс нь цэвэрлэж, чөтгөр шулмын аюулаас сэргийлэхэд оршдог. Харин тэмцэгчдийн хийсэн саяын зан үйлд цэвэрлэхээс илүүтэй шийтгэх байдал илэрхийлэгдлээ. Миний мэдэж байгаагаар ийм зан үйл эртнээс “төр баригч” хэмээн хүндлэгдэж, хагас дагшин шинж агуулдаг төрийн албан хаагчдын эсрэг хэзээ ч болж байгаагүй юм.

Эсэргүүцлийн энэхүү зан үйлийн үеэр Ерөнхий сайдыг урвагч, эх орноосоо илүүтэйгээр харь оронд үйлчлэгч хэмээн буруутгав. Мэдээний цахим хуудсуудаар цацагдсан зан үйлийн дүрс бичлэгт хадны сүг зурагтай цохио, овоо, хадгаар бүрхсэн мод, саваа бүхий бөөгийн зан үйл гүйцэтгэх газарт жирийн хувцастай нэгэн эмэгтэй эл ёслолыг үйлдэх болсон шалтгаан, зорилгыг уншиж танилцуулж байгаа харагдана. Энэ үеэр цагдаагийнхан болон Онцгой Байдлын Ерөнхий Газрынхан хамтран Улсын хамгаалалттай газарт гал тавихаа зогсоохыг шаардаж уг ёслолыг зогсоов. Бөөгийн хараал маягийн далд утганаас нь болж, улс төрийн иймэрхүү эсэргүүцэл олон хүний хувьд хачин санагдсан нь лавтай.

 

“Стратегийн орд” хэмээх ойлголт нь Төр байгалийн баялагаа хяналтандаа байлгахыг тунхаглаж, Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлыг баталгаажуулахад оршдог. Гэвч гадаадын хэд хэдэн хөрөнгө оруулагчдын хувьд энэ нь олон улсын тавцан дахь Монгол Улсын байр суурийг ганхахад төдийгүй Монголын эдийн засаг хэр чөлөөт болох талаар тэднийг тээнэгэлзэхэд хүргэж байгаагаас гадна “баялагийн үндсэрхэг үзэл” гэх мэт эзэрхэг суртал нэмэгдэхэд хүргэж байгаа аж.

Нөгөө талаас, иргэний нийгмийн олон хөдөлгөөнүүд “стратегийн орд газрын бодлого”-ыг гадаадын хөрөнгө оруулагчдад л үйлчилдэг болохоос улс орныг хамгаалахад ямар ч үүрэггүй зүйл гэж харж байна. Тэд байгаль орчин, соёлын өвд хэмжээлшгүй их хор хохирол учруулж, улс оронд хүрэлцээтэй хувь хэмжээ авахгүй хэрнээ татвар, роялтийн хангалтгүй хувь оногдуулж байгаад нь Засгийн газрын зүгээс гадаадын хөрөнгө оруулагчидтай хийж буй тохироонд шүүмжлэлтэй хандаж байгаа төдийгүй, олон хүн үндэстэн дамнасан хөрөнгө оруулагчид болон глобал эдийн засгийн хүрээнд хэрэгжиж буй “колониализм”-ын аюул нүүрлэж буйд санаа зовниж байна.

 

 

This blog post is meant to offer a glimpse into how our research team is negotiating a question that has become central to our collective work so far: How can our collaborative, ethnographically-situated anthropological research project develop a shared theoretical framework?

This question emerged last term, following the launch of our Emerging Subjects project in September 2014.  We spent the first three months of our project at UCL reading books and articles we collectively curated to address theoretical themes relating to our new project.  Our varied academic backgrounds and theoretical interests inflected and enriched our discussions on readings, ranging from extractive economies and resource making to economic performativity and the anthropology of time.

In the beginning, we found ourselves working through various literatures by drawing heavily on our past research in Mongolia.  Because we each brought to the project years of experience in the country, there was a lot of sharing of ethnographic examples and anecdotes.  These conversations were very useful in that they not only helped us as a new team become more acquainted with each other, but they also helped us flag key topics we saw as potentially significant for our project to explore.  We also used these ethnographic insights in short individual writing tasks.  Writing in quite creative ways, we explored how much traction themes such as subjectivity, temporality, and neoliberalism might have for our thinking about the shifting economy in Mongolia.

As a means to record our lively discussions and the ideas that emerged in our writings, we drafted a somewhat sprawling document aptly named ‘Running List of Shared Themes’.  The idea was to create a collective repository of the theories, ideas, and examples that we shared at UCL before we leave for Mongolia this summer to begin our individual ethnographic studies.  We also saw it as a document we could reflect back on during our project’s data analysis and writing stages.

Yet, we found that a repository documenting themes shared in our group is quite different from developing a shared framework that would allow us as a team to refine and build theoretical insights.

This became clear during our readings and writings on neoliberalism.  As a group, we debated how we would define and theoretically engage with neoliberalism, a term that could mean anything from a class-based ideological project, to a form of governmentality, to a particular stage of capitalism or modernity.  Indeed, our individual writing tasks on neoliberalism reflected what James Ferguson calls the “partly overlapping and partly contradictory” aspects of the term.  For example, Rebekah Plueckahn and Baasanjav Terbish focused on the implementation of neoliberal economic instruments in Mongolia and how this resulted in the reconfiguration of state and market practices.  Hedwig Waters and I explored neoliberalism less as a ‘project’ and more as a subjective encounter with the world.  Rebecca Empson tacked between different approaches, playing with how neoliberalism as an analytical frame can reveal or conceal notions of ‘development’ in contemporary Mongolia.

This exercise left us wondering, what now?  If our future ethnographies are going to be like these writing pieces, what theoretical insights would we be able to draw?

 

Thus, the theoretical toolkit was born.  This winter term we compiled one- to two-page ‘toolkits’ for the seven overarching themes that our group collectively decided as important.  Each toolkit reviews readings we did on that theme.  We highlight what a particular theory – like a tool – offers in terms of analytical usefulness.  We then relate these theories to topics flagged as empirically significant for our ethnographic research in Mongolia.

When our group reconvenes next term, our goal is to create general statements about what we think each toolkit says.  The purpose of this is to generate hypotheses that we can test and compare when our team is in Mongolia conducting individual ethnographic studies.  When we return to UCL during breaks in field research, we will reflect on what appears to be similar or different between our studies, and use the toolkits as a way to help us explain these variances.  Moreover, these discussions will likely help us redo or refute the general statements associated with each toolkit, so that what we end up with in a couple of years will likely be quite different from what we have now.

It is our hope that the toolkits will do more than serve as a shared theoretical framework for our group.  We anticipate that recursive engagement with the toolkits will provide a foundation for our group to build theory collectively.  Thus, we envision the toolkits to be as much a theoretical outcome of our project as a research methodology.